Νικόλας Σεβαστάκης | Περί υπευθυνότητας

http://rnbnet.gr/details.php?id=220
Η κωμική εσπεράντο των ελίτ
H γλώσσα των ελίτ τείνει πλέον να μετεξελιχτεί σε μια εσπεράντο, σε μια διεθνική τεχνητή γλώσσα που ενεργοποιείται, αντανακλαστικά σχεδόν, όταν εμφανίζεται ένα κοινωνικό κίνημα που αμφισβητεί τις γνωστές συνταγές καπιταλιστικής «εξυγίανσης». Για αυτή τη γλώσσα η πραγματικότητα και οι άνθρωποι χωρίζονται σε δυο κόμματα, σε αυτό της υπευθυνότητας και της σοβαρότητας και σε εκείνο της ανευθυνότητας και του λαϊκισμού. Για παράδειγμα, η αντίδραση της Γαλλικής κυβέρνησης και των συμμάχων της στο πολιτικο-μηντιακό σύστημα απέναντι στο τωρινό απεργιακό κύμα για το συνταξιοδοτικό, διακρίνεται από την ίδια τελετουργική χρήση της ‘υπεύθυνης’ ρητορικής. Ιδιαίτερα μάλιστα από τη στιγμή που στο πεδίο της μαζικής κινητοποίησης εμφανίστηκαν μη αναμενόμενοι παίκτες, φοιτητές και κυρίως μαθητές. Η εσπεράντο σε πλήρη εγρήγορση και παραλήρημα: από τη μια όσοι κατανοούν τις σημερινές πραγματικότητες και από την άλλη οι ανεύθυνοι, δημαγωγοί, ανώριμοι και «αντιδραστικοί» που δεν πείθονται από τα αυτονόητα. Κάτι θυμίζουν, βέβαια, αυτά τα λόγια. Από τον Σημίτη μέχρι τον Κ. Καραμανλή και τον σημερινό μνημονιακό πατριωτισμό του Γιώργου Παπανδρέου, ο ίδιος ακριβώς λόγος αφυπνίστηκε και με ανάλογη σκόπευση. Και πραγματικά πρέπει να μας εντυπωσιάσει η απόλυτη ταύτιση λεξιλογίων μεταξύ των επιφυλλίδων της Figaro και των άρθρων του Βήματος ή της Καθημερινής. Αυτή η ρητορική της ‘υπευθυνότητας’ έχει πολλαπλές στοχεύσεις. Κυρίως επιδιώκει να παρουσιάσει τους αντιπάλους της ως ηθικά κενές, ανώριμες αν όχι ψυχοπαθολογικές περιπτώσεις. Στην τωρινή γαλλική σύγκρουση, ξεχωρίζουν οι απορίες του Σαρκοζύ και των υπουργών του σχετικά με τη συμμετοχή των μαθητών στις κινητοποιήσεις. Πώς είναι δυνατόν, αναρωτιούνται, δεκαεξάχρονα να ενδιαφέρονται ή να ‘καίγονται’ για ένα θέμα που θα τους αφορά προσωπικά έπειτα από πενήντα χρόνια; Αυτό είναι αδύνατο. Εξωφρενικό. Επομένως, πρέπει να είναι υποκινούμενοι από ραδιούργες δυνάμεις ή στην αντίθετη περίπτωση η στάση τους να είναι μια φάση μαθητικού χαβαλέ, τελετουργικής ενηλικίωσης, παιδιάστικων πειραματισμών. Πάντα έχει ενδιαφέρον ένας τέτοιος λόγος. Διότι ενώ ξεκινάει από τη φανατική υπεράσπιση της «υπευθυνότητας» στην τιτανομαχία της με τον δαίμονα του «λαϊκισμού» προϋποθέτει ότι κάποιοι πρέπει να είναι ες αεί ανεύθυνοι: προϋποθέτει ότι η φυσιολογική θέση του νέου οφείλει να είναι πιστή στην καρικατούρα των youth style έτσι όπως αυτά κατασκευάζονται και προτείνονται χρόνια τώρα από τους μηχανισμούς της διαφήμισης, της τηλεοπτικής κουλτούρας, της πιο επιφανειακής ποπ κουλτούρας. Τι δουλειά έχει ένα νέο παιδί να ανακατεύεται σε μακρινές και στριφνές υποθέσεις των μεγάλων, των γέρων; Όχι: η θέση του είναι αλλού, να είναι ας πούμε κολλημένος με τις ώρες στην οθόνη παίζοντας e-games, να αγοράζει τα γκατζετάκια του, να σκοτώνει τον ελεύθερο χρόνο του στα εμπορικά κέντρα. Έτσι λοιπόν, οι κήνσορες της ‘υπευθυνότητας’ αρνούνται στους αντιπάλους της όχι την ωριμότητα αλλά την παραμικρή επιθυμία για ωρίμανση, αυτή ακριβώς την επιθυμία που υπονομεύει τους στερεότυπους καθορισμούς της «επιθυμίας» στις μεταμοντέρνες φιλελεύθερες δημοκρατίες. Αλλά κάπου εδώ βρίσκεται και η μεγάλη διαφορά μεταξύ της ηθικολογικής ‘υπευθυνότητας’ (που τρέφεται από την ιδιωτεία και την παθητικότητα) και μιας πραγματικής ηθικής που διαμορφώνεται στους μικρούς και μεγάλους κοινωνικούς αγώνες. Η πρώτη, ως ολιγαρχικά πιστοποιημένη ‘υπευθυνότητα’, θέλει τη διαιώνιση της αποξένωσης μεταξύ «κοινωνικών κατηγοριών», τον μικρόψυχο ανταγωνισμό μεταξύ των γενεών, την αμοιβαία αντιπάθεια των διανοητικών στάτους, των κατηγοριών προσόντων κλπ. Η δεύτερη, η υπευθυνότητα η οποία χτίζεται μέσα στους χρόνους της κοινωνικής και πολιτικής ενεργοποίησης, είναι κάτι άλλο: μια μαθητεία σε γλώσσες, σε χειρονομίες αλληλεγγύης και αμοιβαίας αναγνώρισης που υπερβαίνουν τις στερεότυπες ταξινομήσεις. Θα μπορούσαμε έτσι να πούμε ότι η μαθητεία σε κώδικες που δεν είναι ‘φυσικοί’ για τον μαθητή της εποχής του διαδικτύου (όπως ο κώδικας της πάλης των τάξεων που επανήλθε αυτές τις μέρες στις γαλλικές πόλεις) είναι μια τέτοια ζωτική άσκηση υπευθυνότητας. Και τούτο διότι είναι μια από τις μορφές για να συνδεθεί εκ νέου το οικείο και το ξένο, το «δικό μου» και το μακρινό, το ιδιαίτερο και το καθολικό. Αυτή η σύνδεση τρομάζει όσους στοιχηματίζουν στους διαχωρισμούς, στη διασπορά της μνησικακίας και των επιμέρους ανασφαλειών. Κανείς δεν μπορεί να ξέρει ποια κατάληξη θα έχει το κύμα των κοινωνικών αγώνων στη Γαλλία του Σαρκοζύ. Ούτε το πότε και πως θα καταλαγιάσει και η αναταραχή που έφερε και τους μαθητές στο πεδίο της μάχης για το συνταξιοδοτικό. Είναι όμως βέβαιο ότι η εσπεράντο των ελίτ θα ακονίζει, κατά τακτά διαστήματα, τα αφοριστικά της ξίφη. Η ηθική περιφρόνηση σε εκείνους που σηκώνουν κεφάλι θα αποτελεί πάντοτε το έσχατο επιχείρημα της νεοφιλελεύθερης διακυβέρνησης. Στη δεξιά Γαλλία και στην κεντροαριστερή Ελλάδα…