ΕΡΓΑΣΙΑ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ-Ι
12 Μάρτη, πρωί
Χορκχάιμερ: Ο Τέντι [2] θέλει να διασώσει ένα ζεύγος εννοιών: θεωρία και πρακτική. Αυτές οι έννοιες είναι οι ίδιες ξεπερασμένες.
Αντόρνο: Χάσμα ανάμεσα στη δολοφονία των Εβραίων, την ταφή τους ενώ ήταν ζωντανοί γιατί δεν άξιζαν δεύτερη σφαίρα, και την θεωρία που αναμένεται να αλλάξει τον κόσμο.
Χ.: Δυο αντίθετα πιστεύω: η πίστη στην πρόοδο, που την ασπάζεται επίσης ο Μαρξισμός, και η άποψη ότι ιστορία δεν μπορεί να την κατορθώσει.
Α.: Αλλά δεν είναι αυτό το κέντρο της διαφωνίας μας.
Χ.: Η άποψή σου είναι ότι θα πρέπει να ζούμε τις ζωές μας με τέτοιο τρόπο που τα πράγματα να καλυτερεύσουν σε εκατό χρόνια. Λίγο-πολύ, αυτό λέει και ο ιερέας.
Α.: Η διαφωνία μας είναι για το αν η ιστορία μπορεί να πετύχει ή όχι. Πώς να ερμηνεύσουμε το “μπορεί”; Από τη μία, ο κόσμος περιέχει αρκετές ευκαιρίες για επιτυχία. Από την άλλη, τα πάντα είναι μαγεμένα, σαν να βρίσκονται κάτω από κάποιο ξόρκι. Αν μπορούσε να σπάσει το ξόρκι, τότε θα ήταν εφικτή η επιτυχία. Αν οι άνθρωποι θέλουν να πειστούμε ότι οι υπό προϋποθέσεις φύση του ανθρώπου θέτει όρια για την ουτοπία, αυτό είναι απλά αναληθές. Η δυνατότητα μιας εντελώς αδέσμευτης κοινωνίας παραμένει έγκυρη. Σε ένα κόσμο όπου ο άλογος πόνος έχει πάψει να υπάρχει, ο Σοπενάουερ έχει λάθος.
Χ.: Μακροπρόθεσμα δεν μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα. Η πιθανότητα της οπισθοδρόμησης είναι πάντα παρούσα. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να απορρίψουμε και τον Μαρξισμό και την οντολογία. Ούτε το καλό ούτε το κακό δεν μένουν, αλλά το κακό έχει περισσότερες πιθανότητες να επιβιώσει. Ο κριτικός νους πρέπει να απελευθερωθεί από ένα Μαρξισμό ο οποίος λέει ότι όλα θα πάνε καλά αν γίνεις σοσιαλιστής. Δεν μπορούμε να περιμένουμε τίποτε περισσότερο από την ανθρωπότητα από μια λίγο-πολύ παραφθαρμένη εκδοχή του αμερικανικού συστήματος. Η διαφορά ανάμεσά μας είναι ότι ο Τέντι διατηρεί ακόμα μια τάση για θεολογία. Οι δικές μου σκέψεις τείνουν να κινούνται στην κατεύθυνση του να λέω ότι οι καλοί πεθαίνουν. Κάτω απ’ τις συνθήκες, ο σχεδιασμός θα προσέφερε την καλύτερη προοπτική.
Α.: Αν το αποτέλεσμα του σχεδιασμού ήταν ότι θα έπαυαν να υπάρχουν ζητιάνοι, τότε ο ίδιος ο σχεδιασμός θα απαλασσόταν από την ακαμψία του, και το αποτέλεσμα θα ήταν αποφασιστική αλλαγή.
Χ.: Ίσως, αλλά η εκ νέου κατρακύλα στη βαρβαρότητα δεν είναι λιγότερο εννοήσιμη.
Α.: Η κατρακύλα στη βαρβαρότητα είναι πάντα επιλογή. Αν ο κόσμος ήταν τόσο καλά σχεδιασμένος που το κάθε τι που έκανε κάποιος υπηρετούσε όλη την κοινωνία με τρόπο διαφανή και αν οι άλογες δραστηριότητες εγκαταλείπονταν, θα ήμουν ευτυχής να δούλευα δυο ώρες τη μέρα ως συνοδός ασανσέρ.
Χ.: Μια τέτοιου είδους παραδοχή μας οδηγεί απευθείας στον ρεφορμισμό.
Α.: Η αναμόρφωση της κυβέρνησης δεν μπορεί να έλθει με ειρηνικά μέσα.
Χ.: Αυτό δεν είναι και τόσο σημαντικό. Μετά την επανάσταση δεν θα υπάρχει βεβαιότητα ότι δεν θα οπισθοδρομήσει εκ νέου. Τόσο ο Μαρξισμός όσο και ο αστικός κόσμος φροντίζουν να βεβαιωθούν ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να επιστρέψουν στην προ-πολιτισμένη φάση, τη φάση στην οποία ο άνθρωπος αναζήτησε καταφύγιο απ’ τη δουλειά επιστρέφοντας στην παιδική ηλικία.
Α.: Δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου.
Χ.: Ο άνθρωπος αξίζει κάτι μόνο εφόσον δουλεύει. Εδώ επεισέρχεται η έννοια της ελευθερίας.
Α.: Ελευθερία από την εργασία.
Χ.: Η ελευθερία δεν είναι ελευθερία να συσσωρεύεις, είναι το γεγονός ότι δεν χρειάζεται να συσσωρεύεις.
Α.: Αυτό μπορείς να το βρεις στον Μαρξ. Από τη μία πλευρά, ο Μαρξ φαντάστηκε την απελευθέρωση από την εργασία. Από την άλλη, η κοινωνική εργασία είναι κάτι που βλέπει λουσμένο με πολύ λαμπρό φως. Οι δύο ιδέες δεν συνδέονται σωστά. Ο Μαρξ δεν κριτίκαρε την ιδεολογία της εργασίας, γιατί χρειαζόταν την έννοια της εργασίας για να τακτοποιήσει τους λογαριασμούς του με την αστική τάξη.
Χ.: Χρειαζόμαστε μια διαλεκτική εδώ. Οι άνθρωποι καταστέλλουν τις χαοτικές τους ορμές που μπορεί να τους οδηγήσουν μακριά απ’ την εργασία. Αυτό είναι που τους κάνει να νιώθουν ότι η εργασία είναι ιερή.
Α.: Η ιδέα της ελευθερίας από την εργασία αντικαθίσταται από την δυνατότητα να διαλέξεις τη δουλειά σου. Ο αυτοκαθροσιμός σημαίνει ότι μέσα στην κατάμτηση εργασίας που ήδη θεμελιώνεται μπορώ να ξεγλιστρίσω στον τομέα που μου υπόσχεται τις μεγαλύτερες ανταμοιβές.
Χ.: Η ιδέα ότι η ελευθερία συνίσταται στον αυτοκαθορισμό είναι στην πραγματικότητα μάλλον αξιοθρήνητη, αν το μόνο που σημαίνει αυτό είναι ότι η δουλειά που κάποτε με διέταζε ο αφέντης μου να κάνω είναι η ίδια με τη δουλειά που τώρα αναζητώ να κάνω με τη δική μου ελεύθερη θέληση· ο αφέντης δεν καθόρισε τις δικές του πράξεις.
Α.: Η έννοια του αυτοκαθορισμού δεν έχει τίποτε να κάνει με την ελευθερία. Σύμφωνα με τον Καντ, αυτονομία σημαίνει να υπακούς τον εαυτό σου.
Χ.: Μια παρεξήγηση της φεουδαρχίας.
Α.: Μια απαραίτητη ψευδής συνείδηση· ιδεολογία.
Χ.: Γερμανικός ιδεαλισμός, αστική ιδεολογία: η απόλυτη θέση της φαινομενικής εμφάνισης του αυτοκαθορισμού στη φεουδαρχία από την θέση θέασης της αστικής τάξης.
Α.: Υπερβατική αντίληψη [3]: Η εργασία γίνεται απόλυτη. Η εργασία, που είναι μια προδιαγεγραμμένη σχέση μέσα στην κοινωνία επανερμηνεύεται ως ελευθερία.
Χ.: Οι βάρβαρες τιμωρίες στη σοβιετική ζώνη για ανθρώπους που αποτυγχάνουν να εκπληρώσουν τις νόρμες παραγωγικότητάς τους. Αυτό συνδέεται άμεσα με την ιδεολογία της κατανάλωσης και στα δύο μισά του κόσμου. Το αντίθετο της εργασίας γίνεται αντιληπτό ως τίποτε περισσσότερο από κατανάλωση.
Α.: Ο Καρλ Κράους είπε ότι ο άνθρωπος δεν δημιουργείται ως καταναλωτής ή ως παραγωγός αλλά ως ανθρώπινο ον. [4]
Χ.: Σήμερα οι άνθρωποι προτιμούν να μιλούν για κοινωνικούς συνεργάτες.
Α.: Όλες οι αντιθέσεις μπαίνουν στο ίδιο καλάθι στις μέρες μας.
Χ.: Είμαστε υπέρ του χαωτικού, αυτού που δεν έχει συμπεριληφθεί.
Α.: Δεν μπορείς να προτείνεις το χαωτικό. Παράδειγμα της αποπνικτικότητας του Έγκελς.
Χ.: Δεν έχουμε ακόμα ανακαλύψει γιατί θεωρείται πάντα να είναι τόσο φρικτό στην αστική κοινωνία, ήδη από τον καιρό της Ρώμης, για έναν άνθρωπο που φλέγεται από επιθυμία να ακουμπήσει το σώμα μιας γυναίας. Συνδέεται με το καλύτερο και το χειρότερο μέσα τους. Η αποστροφή απ’ τον κόσμο της ανταλλαγής έχει βρει καταφύγιο εδώ. Το μη αστικό υποτίθεται ότι αυτοσυντηρείται στην αγάπη.
Α.: Φαντάζομαι ότι τα αστικά σεξουαλικά ταμπού συνδέονται με το jus primae noctis [5].Οι γυναίκες πρέπει να αποκτήσουν το δικαίωμα να διαχειρίζονται οι ίδιες το σώμα τους. Οι άνθρωποι γίνονται ιδιοκτησία του εαυτού τους. Αυτό απειλείται από τη σεξουαλικότητα και αυτό εδραιώνει το σκηνικό για τον διαρκή πόλεμο ανάμεσα στα φύλα.
Χ.: Ο ορισμός του Καντ για τον γάμο [6]. Η αγάπη πιθανότατα περιέχει την ψευδή άρνηση της αστικής κοινωνίας.
Α.: Την αρνείται με ανήμπορο τρόπο, αναπαράγωντάς την μέσω της άρνησής της.
Χ.: Ο κόσμος κυριαρχείται από ένα μακρόσυρτο ύμνο στην εργασία, αλλά και αυτό επίσης δεν είναι απλά αρνητικό. Μακιαβέλι.
Α.: Η ευτυχία συνδέεται με την εργασία.
Χ.: Το χειρότερο πράγμα είναι να ανακατεύεις την εργασία με την ευτυχία.
Α.: Η προσπάθεια είναι ένα οργανικό κομμάτι της σεξουαλικής ευτυχίας. Είναι αλήθεια βέβαια ότι η εργασία είναι επίσης ευτυχία, αλλά δεν επιτρέπεται να το πούμε. Ή μήπως βρίσκουμε την ευτυχία μόνο στη δουλειά μας επειδή είμαστε οι ίδιοι αστοί;
Χ.: Φρόιντ. Ενόρμηση θανάτου.
Σημειώσεις
[2] Σ.τ.Μ: Χαιδευτικό του Αντόρνο.
[3] Στον Καντ πρόκειται για την καθαρά μορφική, αυθεντική, διαρκώς ταυτόσημη αυτοσυνείδηση η οποία προϋποτίθεται από όλες τις ιδέες και έννοιες. Βλ. Κριτική του καθαρού λόγου, μτφρ. Paul Guyer και Allen W. Wood, τμήμα 16, “Για την αυθεντική συνθετική ενότητα της αντίληψης”, Κέμπριτζ, 1997, σ. 246ff.
[4] Καρλ Κράους, Die Fackel, αρ. 406-12, 5 Οκτώβρη 1915, σ. 6.
[5] Σ.τ.Μ.: Το droit du seigneur, το θρυλικό μεσαιωνικό δικαίωμα του τοπικού άρχοντα να έχει την πρώτη νύχτα του γάμου με κάθε γυναίκα που παντρεύονταν οι υποτελείς του.
[6]Σύμφωνα με τον Καντ, ο γάμος είναι “η ένωση δύο προσώπων διαφορετικών φύλων με σκοπό την εφ όρου ζωής ιδιοκτησία των σεξουαλικών χαρακτηριστικών του ενός από τον άλλο.” Μεταφυσική της ηθικής, επιμ. Mary Gregor, Κέμπριτζ 1996, σ. 62.
Αντόρνο: Χάσμα ανάμεσα στη δολοφονία των Εβραίων, την ταφή τους ενώ ήταν ζωντανοί γιατί δεν άξιζαν δεύτερη σφαίρα, και την θεωρία που αναμένεται να αλλάξει τον κόσμο.
Χ.: Δυο αντίθετα πιστεύω: η πίστη στην πρόοδο, που την ασπάζεται επίσης ο Μαρξισμός, και η άποψη ότι ιστορία δεν μπορεί να την κατορθώσει.
Α.: Αλλά δεν είναι αυτό το κέντρο της διαφωνίας μας.
Χ.: Η άποψή σου είναι ότι θα πρέπει να ζούμε τις ζωές μας με τέτοιο τρόπο που τα πράγματα να καλυτερεύσουν σε εκατό χρόνια. Λίγο-πολύ, αυτό λέει και ο ιερέας.
Α.: Η διαφωνία μας είναι για το αν η ιστορία μπορεί να πετύχει ή όχι. Πώς να ερμηνεύσουμε το “μπορεί”; Από τη μία, ο κόσμος περιέχει αρκετές ευκαιρίες για επιτυχία. Από την άλλη, τα πάντα είναι μαγεμένα, σαν να βρίσκονται κάτω από κάποιο ξόρκι. Αν μπορούσε να σπάσει το ξόρκι, τότε θα ήταν εφικτή η επιτυχία. Αν οι άνθρωποι θέλουν να πειστούμε ότι οι υπό προϋποθέσεις φύση του ανθρώπου θέτει όρια για την ουτοπία, αυτό είναι απλά αναληθές. Η δυνατότητα μιας εντελώς αδέσμευτης κοινωνίας παραμένει έγκυρη. Σε ένα κόσμο όπου ο άλογος πόνος έχει πάψει να υπάρχει, ο Σοπενάουερ έχει λάθος.
Χ.: Μακροπρόθεσμα δεν μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα. Η πιθανότητα της οπισθοδρόμησης είναι πάντα παρούσα. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να απορρίψουμε και τον Μαρξισμό και την οντολογία. Ούτε το καλό ούτε το κακό δεν μένουν, αλλά το κακό έχει περισσότερες πιθανότητες να επιβιώσει. Ο κριτικός νους πρέπει να απελευθερωθεί από ένα Μαρξισμό ο οποίος λέει ότι όλα θα πάνε καλά αν γίνεις σοσιαλιστής. Δεν μπορούμε να περιμένουμε τίποτε περισσότερο από την ανθρωπότητα από μια λίγο-πολύ παραφθαρμένη εκδοχή του αμερικανικού συστήματος. Η διαφορά ανάμεσά μας είναι ότι ο Τέντι διατηρεί ακόμα μια τάση για θεολογία. Οι δικές μου σκέψεις τείνουν να κινούνται στην κατεύθυνση του να λέω ότι οι καλοί πεθαίνουν. Κάτω απ’ τις συνθήκες, ο σχεδιασμός θα προσέφερε την καλύτερη προοπτική.
Α.: Αν το αποτέλεσμα του σχεδιασμού ήταν ότι θα έπαυαν να υπάρχουν ζητιάνοι, τότε ο ίδιος ο σχεδιασμός θα απαλασσόταν από την ακαμψία του, και το αποτέλεσμα θα ήταν αποφασιστική αλλαγή.
Χ.: Ίσως, αλλά η εκ νέου κατρακύλα στη βαρβαρότητα δεν είναι λιγότερο εννοήσιμη.
Α.: Η κατρακύλα στη βαρβαρότητα είναι πάντα επιλογή. Αν ο κόσμος ήταν τόσο καλά σχεδιασμένος που το κάθε τι που έκανε κάποιος υπηρετούσε όλη την κοινωνία με τρόπο διαφανή και αν οι άλογες δραστηριότητες εγκαταλείπονταν, θα ήμουν ευτυχής να δούλευα δυο ώρες τη μέρα ως συνοδός ασανσέρ.
Χ.: Μια τέτοιου είδους παραδοχή μας οδηγεί απευθείας στον ρεφορμισμό.
Α.: Η αναμόρφωση της κυβέρνησης δεν μπορεί να έλθει με ειρηνικά μέσα.
Χ.: Αυτό δεν είναι και τόσο σημαντικό. Μετά την επανάσταση δεν θα υπάρχει βεβαιότητα ότι δεν θα οπισθοδρομήσει εκ νέου. Τόσο ο Μαρξισμός όσο και ο αστικός κόσμος φροντίζουν να βεβαιωθούν ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να επιστρέψουν στην προ-πολιτισμένη φάση, τη φάση στην οποία ο άνθρωπος αναζήτησε καταφύγιο απ’ τη δουλειά επιστρέφοντας στην παιδική ηλικία.
Α.: Δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου.
Χ.: Ο άνθρωπος αξίζει κάτι μόνο εφόσον δουλεύει. Εδώ επεισέρχεται η έννοια της ελευθερίας.
Α.: Ελευθερία από την εργασία.
Χ.: Η ελευθερία δεν είναι ελευθερία να συσσωρεύεις, είναι το γεγονός ότι δεν χρειάζεται να συσσωρεύεις.
Α.: Αυτό μπορείς να το βρεις στον Μαρξ. Από τη μία πλευρά, ο Μαρξ φαντάστηκε την απελευθέρωση από την εργασία. Από την άλλη, η κοινωνική εργασία είναι κάτι που βλέπει λουσμένο με πολύ λαμπρό φως. Οι δύο ιδέες δεν συνδέονται σωστά. Ο Μαρξ δεν κριτίκαρε την ιδεολογία της εργασίας, γιατί χρειαζόταν την έννοια της εργασίας για να τακτοποιήσει τους λογαριασμούς του με την αστική τάξη.
Χ.: Χρειαζόμαστε μια διαλεκτική εδώ. Οι άνθρωποι καταστέλλουν τις χαοτικές τους ορμές που μπορεί να τους οδηγήσουν μακριά απ’ την εργασία. Αυτό είναι που τους κάνει να νιώθουν ότι η εργασία είναι ιερή.
Α.: Η ιδέα της ελευθερίας από την εργασία αντικαθίσταται από την δυνατότητα να διαλέξεις τη δουλειά σου. Ο αυτοκαθροσιμός σημαίνει ότι μέσα στην κατάμτηση εργασίας που ήδη θεμελιώνεται μπορώ να ξεγλιστρίσω στον τομέα που μου υπόσχεται τις μεγαλύτερες ανταμοιβές.
Χ.: Η ιδέα ότι η ελευθερία συνίσταται στον αυτοκαθορισμό είναι στην πραγματικότητα μάλλον αξιοθρήνητη, αν το μόνο που σημαίνει αυτό είναι ότι η δουλειά που κάποτε με διέταζε ο αφέντης μου να κάνω είναι η ίδια με τη δουλειά που τώρα αναζητώ να κάνω με τη δική μου ελεύθερη θέληση· ο αφέντης δεν καθόρισε τις δικές του πράξεις.
Α.: Η έννοια του αυτοκαθορισμού δεν έχει τίποτε να κάνει με την ελευθερία. Σύμφωνα με τον Καντ, αυτονομία σημαίνει να υπακούς τον εαυτό σου.
Χ.: Μια παρεξήγηση της φεουδαρχίας.
Α.: Μια απαραίτητη ψευδής συνείδηση· ιδεολογία.
Χ.: Γερμανικός ιδεαλισμός, αστική ιδεολογία: η απόλυτη θέση της φαινομενικής εμφάνισης του αυτοκαθορισμού στη φεουδαρχία από την θέση θέασης της αστικής τάξης.
Α.: Υπερβατική αντίληψη [3]: Η εργασία γίνεται απόλυτη. Η εργασία, που είναι μια προδιαγεγραμμένη σχέση μέσα στην κοινωνία επανερμηνεύεται ως ελευθερία.
Χ.: Οι βάρβαρες τιμωρίες στη σοβιετική ζώνη για ανθρώπους που αποτυγχάνουν να εκπληρώσουν τις νόρμες παραγωγικότητάς τους. Αυτό συνδέεται άμεσα με την ιδεολογία της κατανάλωσης και στα δύο μισά του κόσμου. Το αντίθετο της εργασίας γίνεται αντιληπτό ως τίποτε περισσσότερο από κατανάλωση.
Α.: Ο Καρλ Κράους είπε ότι ο άνθρωπος δεν δημιουργείται ως καταναλωτής ή ως παραγωγός αλλά ως ανθρώπινο ον. [4]
Χ.: Σήμερα οι άνθρωποι προτιμούν να μιλούν για κοινωνικούς συνεργάτες.
Α.: Όλες οι αντιθέσεις μπαίνουν στο ίδιο καλάθι στις μέρες μας.
Χ.: Είμαστε υπέρ του χαωτικού, αυτού που δεν έχει συμπεριληφθεί.
Α.: Δεν μπορείς να προτείνεις το χαωτικό. Παράδειγμα της αποπνικτικότητας του Έγκελς.
Χ.: Δεν έχουμε ακόμα ανακαλύψει γιατί θεωρείται πάντα να είναι τόσο φρικτό στην αστική κοινωνία, ήδη από τον καιρό της Ρώμης, για έναν άνθρωπο που φλέγεται από επιθυμία να ακουμπήσει το σώμα μιας γυναίας. Συνδέεται με το καλύτερο και το χειρότερο μέσα τους. Η αποστροφή απ’ τον κόσμο της ανταλλαγής έχει βρει καταφύγιο εδώ. Το μη αστικό υποτίθεται ότι αυτοσυντηρείται στην αγάπη.
Α.: Φαντάζομαι ότι τα αστικά σεξουαλικά ταμπού συνδέονται με το jus primae noctis [5].Οι γυναίκες πρέπει να αποκτήσουν το δικαίωμα να διαχειρίζονται οι ίδιες το σώμα τους. Οι άνθρωποι γίνονται ιδιοκτησία του εαυτού τους. Αυτό απειλείται από τη σεξουαλικότητα και αυτό εδραιώνει το σκηνικό για τον διαρκή πόλεμο ανάμεσα στα φύλα.
Χ.: Ο ορισμός του Καντ για τον γάμο [6]. Η αγάπη πιθανότατα περιέχει την ψευδή άρνηση της αστικής κοινωνίας.
Α.: Την αρνείται με ανήμπορο τρόπο, αναπαράγωντάς την μέσω της άρνησής της.
Χ.: Ο κόσμος κυριαρχείται από ένα μακρόσυρτο ύμνο στην εργασία, αλλά και αυτό επίσης δεν είναι απλά αρνητικό. Μακιαβέλι.
Α.: Η ευτυχία συνδέεται με την εργασία.
Χ.: Το χειρότερο πράγμα είναι να ανακατεύεις την εργασία με την ευτυχία.
Α.: Η προσπάθεια είναι ένα οργανικό κομμάτι της σεξουαλικής ευτυχίας. Είναι αλήθεια βέβαια ότι η εργασία είναι επίσης ευτυχία, αλλά δεν επιτρέπεται να το πούμε. Ή μήπως βρίσκουμε την ευτυχία μόνο στη δουλειά μας επειδή είμαστε οι ίδιοι αστοί;
Χ.: Φρόιντ. Ενόρμηση θανάτου.
Σημειώσεις
[2] Σ.τ.Μ: Χαιδευτικό του Αντόρνο.
[3] Στον Καντ πρόκειται για την καθαρά μορφική, αυθεντική, διαρκώς ταυτόσημη αυτοσυνείδηση η οποία προϋποτίθεται από όλες τις ιδέες και έννοιες. Βλ. Κριτική του καθαρού λόγου, μτφρ. Paul Guyer και Allen W. Wood, τμήμα 16, “Για την αυθεντική συνθετική ενότητα της αντίληψης”, Κέμπριτζ, 1997, σ. 246ff.
[4] Καρλ Κράους, Die Fackel, αρ. 406-12, 5 Οκτώβρη 1915, σ. 6.
[5] Σ.τ.Μ.: Το droit du seigneur, το θρυλικό μεσαιωνικό δικαίωμα του τοπικού άρχοντα να έχει την πρώτη νύχτα του γάμου με κάθε γυναίκα που παντρεύονταν οι υποτελείς του.
[6]Σύμφωνα με τον Καντ, ο γάμος είναι “η ένωση δύο προσώπων διαφορετικών φύλων με σκοπό την εφ όρου ζωής ιδιοκτησία των σεξουαλικών χαρακτηριστικών του ενός από τον άλλο.” Μεταφυσική της ηθικής, επιμ. Mary Gregor, Κέμπριτζ 1996, σ. 62.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου