Theodor Adorno και Max Horkeimer-Προς ένα νέο μανιφέστο; (πέμπτο μέρος)

5. Η ΨΕΥΔΗΣ ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΤΗΣ ΔΟΥΛΕΙΑΣ
15 Μάρτη, πμ

Χορκχάιμερ: Οι αστοί δεν κατορθώνουν απόλυτα να γίνουν φεουδάρχες· δημιουργούν την δική τους αριστοκρατία με την εργασία τους. Θεωρώ ότι οι άνθρωποι μπορούν να ξεπεράσουν κάτι μόνο όταν έχουν πλήρως παραδοθεί σ’ αυτό ιδεολογικά. Αυτό εξηγεί τους ύμνους στην εργασία και το γεγονός ότι ο κόσμος έχει τόσο πάθος με την οδήγηση μοτοσυκλέτας. Οι άνθρωποι δεν είναι τίποτε άλλο παρά εργάτες.
Αντόρνο: Νιώθουν ότι η ίδια η αποκρυσταλλωμένη εργασιακή τους δύναμη βρίσκεται στη διάθεσή τους. Απόλαυση όταν οδηγείς μοτοσυκλέτα: κάν’ το μόνο σου, το να κινείσαι γρήγορα.
Χ.: Η ταχύτητα είναι μια όψη της εργασίας, το να επιταχύνεις τη διαδικασία.
A.: Η απόλαυση της ταχύτητας είναι υποκατάστατο για την απόλαυση της εργασίας.
Χ.: Εργασία στις φυλακές. Όταν η εργασία χρησιμοποιείται ως τιμωρία είναι δύσκολο να την εμποδίσεις απ’ το να γίνει απόλαυση σε πείσμα του οτιδήποτε. Πρέπει να την κάνεις όσο δυσάρεστη γίνεται.
Α.: Όσο πιο περιττή γίνεται μια εργασία, τόσο χειρότερη γίνεται, τόσο καταντά ιδεολογία.
Χ.: Και τόσο πιο πολύ εφαρμόζεται στρεβλά. Η εργασία σήμερα δεν είναι περιττή εφόσον ο κόσμος πεινά ακόμα. Η εργασία είναι διαστροφική. Αυτοματισμός. Θα πρέπει να προσπαθούμε περισσότερο να βοηθούμε τους άλλους, να εξάγουμε τα σωστά αγαθά στους σωστούς ανθρώπους, να αναζητούμε θεραπείες για τους ασθενείς. Στις μέρες μας υπάρχει μια ψευδής κατάργηση της δουλειάς.
Α.: Καταντά να είναι η παραγωγή για χάρη της παραγωγής.
Χ.: Δεν με ενδιαφέρει στο παραμικρό να στέλνω διαστημόπλοια στο φεγγάρι.
Α.: Δεν υπάρχει τίποτε ιερό στην τεχνολογία.
Χ.: Ο Μαρξ ήδη είχε την ιδέα ότι σε μια ψευδή κοινωνία η τεχνολογία αναπτύσσεται λανθασμένα.
Α.: Υπάρχουν ατελείωτα πεδία όπου θα μπορούσε η τεχνολογία να εφαρμοστεί σωστά. Τα αγαθά που είναι διαθέσιμα στις μέρες μας είναι ένα είδος ψευδο-καταναλωτικών αγαθών. Η ανταλλακτική αξία αντικαθιστά την χρηστική.
Χ.: Οι διαφημίσεις αρέσουν στον κόσμο. Κάνει αυτό που του λένε οι διαφημίσεις και το ξέρει πως αυτό κάνει. Αμερικάνικα περιοδικά και κόμικ.
Α.: Αν έλεγα στον πατέρα μου ότι η μαζική κουλτούρα είναι ψευδής, θα έλεγε: μα την απολαμβάνω. Η αποκήρυξη της ουτοπίας σημαίνει το να αποφασίζεις με τον ένα ή τον άλλο τρόπο υπέρ ενός πράγματος αν και ξέρεις εντελώς ξεκάθαρα ότι είναι απάτη. Εκεί βρίσκεται η ρίζα του προβλήματος.
Χ.: Γιατί η δύναμη που χρειάζεται για να κάνεις το σωστό κρατιέται με λουρί. Αν διατυπώνουμε τα θέματα καθώς μιλάμε, ακούγονται όλα υπερβολικά εριστικά. Ο κόσμος μπορεί να πει ότι οι απόψεις μας είναι μόνο λόγια, ότι είναι απλώς οι δικές μας αντιλήψεις. Σε ποιον να τα πούμε αυτά τα πράγματα;
A.: Δεν προτείνουμε κανένα συγκεκριμένο τρόπο δράσης. Αυτό που θέλουμε είναι αυτοί που διαβάζουν όσα γράφουμε να νιώθουν να πέφτουν οι παρωπίδες απ’ τα μάτια τους.
Χ.: Ο κόσμος θα πει, ε, αυτοί είναι απλώς φιλόσοφοι που μιλάνε. Αλλιώς, πρέπει να είσαι σαν τον Χάιντεγκερ και να μιλάς σαν μαντείο. Πρέπει να λύσουμε το πρόβλημα θεωρίας και πρακτικής με το ύφος μας. Πρέπει να βεβαιωθούμε ότι ο κόσμος δεν θα λέει απλώς “Θεέ μου, αυτά που λένε κάνουν τα πάντα να ακούγονται πολύ άσχημα, αλλά δεν το εννοούν στα αλήθεια έτσι, ακόμα και όταν φωνάζουν και βρίζουν.” Όλα αυτά συνδέονται με το ότι δεν υπάρχει πλέον κόμμα.
Α.: Δεν βλέπω διέξοδο, εκτός απ’ το να κάνουμε αυτούς τους προβληματισμούς ρητούς. Υπάρχει ένας συγκεκριμένος τρόπος γραφής που προσβάλλει συγκεκριμένα ταμπού. Πρέπει να βρεις το σημείο που πληγώνει. Να προσβάλλεις σεξουαλικά ταμπού.
Χ.: Μαρκούζε, πρόσεχε.
Α.: Ο εστιασμός στην γενετήσια ζώνη [genitality] έχει ένα στοιχείο εχθρικότητας προς την απόλαυση.
Χ.: Εγώ νομίζω το αντίθετο. Όσο πιο ανυπόμονος είναι κάποιος να σπάσει το ταμπού, τόσο πιο αβλαβές είναι. Όσο πιο συγκεκριμένα στοχεύεις, τόσο πιο ισχυρό το αποτέλεσμα.. Γίνε μέλος της Ένωσης Χριστιανοδημοκρατών, αλλά κάνε το εφικτό αυτό και για τους αποστάτες. Πρέπει να είναι κάποιος πολύ γειωμένος, μετρημένος και προσεκτικός ώστε να μη δημιουργείται η εντύπωση ότι το ένα ή το άλλο είναι εκτός πραγματικότητας. Πρέπει να υλοποιήσουμε την απώλεια του κόμματος λέγοντας, στην ουσία, ότι είμαστε στην ίδια κατάσταση με πριν αλλά ότι παίζουμε το σκοπό με τον τρόπο που πρέπει να παιχτεί σήμερα.
Α.: Υπάρχει κάτι σαγηνευτικό στην ιδέα —αλλά ποιος είναι ο σκοπός;
X.: Αν μπορούσαμε μόνο να πούμε ότι μαχόμαστε στα μετόπισθεν. Θα μπορούσαμε ίσως να επισημάνουμε ότι οι άνθρωποι δεν έχουν ακόμα επίγνωση ότι κατευθύνονται προς μια κατάσταση σε σύγκριση με την οποία ο ναζισμός ήταν μια σχετικά χαμηλών τόνων υπόθεση. Αν λέγαμε στους σοσιαλδημοκράτες σήμεα ότι πρέπει να γίνουν κομμουνιστές, αυτό θα ήταν αρκετά άκακο. Αλλά αν τους λέγαμε ότι πρόδωσαν τα αστικά ιδεώδη, αυτό θα έπαυε να είναι άκακο, γιατί οι σοσιαλδημοκράτες εκπροσωπούν την καλή συνείδηση του κόσμου μας. Δεν θέλουμε να λέει ο κόσμος ότι γραπτά μας είναι τόσο φρικτά ριζοσπαστικά. Όποιος δεν δουλεύει δεν πρέπει να επιτρέπεται να τρώει —αυτό είναι το σημείο στο οποίο πρέπει να επιτεθούμε στους σοσιαλδημοκράτες. Δεν πρέπει να λέμε “δεν θέλατε την δικτατορία του προλεαριάτου" αλλά “προδώσατε την ανθρωπότητα”. Το να προφέρεις απλώς τις λέξεις “δικτατορία του προλεταριάτου” είναι πράξη συμμαχίας με τον Κάρλο Σμιντ και τον Μάο Τσετούγκ.
Α.: Nomina sunt odiosa, τα ονόματα πονάνε.
Χ.: Η ριζοσπαστικότητα της διατύπωσης αφαιρεί από την πρόταση την ριζοσπαστικότητά της.

Σημείωση

[12] Κάρλο Σμιντ (1896-1976): Ηγετικό στέλεχος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος.
Εικόνα: Καρέ από την ταινία "Godspeed you! Βlack emperor" του Mitsuo Yanagimachi (1976).